Адметнай рысай любой вялiкай нацьі, любога вялікага народа з’яўляюцца трапяткія адносіны да сваёй гістарычнай спадчыны, да сваёй культуры, i ў першую чаргу да роднай мовы.
Палітыка нашай дзяржавы накіравана на адраджэнне нацыянальных традыцый і каштоўнасцей, бо толькі такое пакаленне, якое ўсведамляе сваю нацыянальную годнасць, свае карані і культуру, будзе трывалым аплотам краіны. Выхаванне дзяцей павінна грунтаваца на роднай мове, гісторыі і традыцыях. Калі своечасова не заахвочыць дзяцей да ўласнай нацыянальнай культуры, працэс нацыянальнай ідэнтыфікацыі нівеліруецца, што можа прывесці ў далейшым да закамплексаванасці, праяўлення нацыянальнай ушчэрбнасці, нізкага ўзроўню сацыяльнай паспяховасці. Менавіта з пазнання роднай мовы, з усведамлення яе як найвялікшай каштоўнасці пачынаецца станаўленне самасвядомасці дашкольнікаў.

Летнiя загадкi.
Рос белы шар, вецер дунуў і шар спугнуў. (Дзьмухавец)
Стаяць каля сцежкі Юлькі,
На іх белыя кашулькі.
Сэрцайкі ў іх залатыя,
Адгадайце, хто такія. (Рамонкі)
Хвалюе водарам, красою,
Але не проста ўзяць рукою.
Галава – пахучая,
Тулава – калючае. (Ружа)
Сінявокі, слаўны, чысты,
Галавасты, залацісты.
Дасць абноў ён людзям шмат,
Будзе кожны вельмі рад (Лён)
З-пад снегу выйшла, расцвіла
І так, што аж зіма ўцякла (Пралеска)

У гаі-гаёчку
Між травы, расы –
Белыя званочкі.
Іх шануйце, дзеці,
Каб такой красы
Больш было на свеце. (Ландыш)
Сонца ім ласкі не шкадавала.
Сонечнай фарбаю пафарбавала.
Ой жа якія прыгожыя кветкі!
Ляцяць да іх пчолы, бягуць да іх дзеткі.
Полкі мядок салодкі збіраюць,
Дзеткі вянкі на галоўку сплятаюць.
(Дзмухаўцы)

“Далучэнне дашкольнікаў да вытокаў народнай культуры з дапамогай малых форм фальклора”

У працэсе адраджэння нацыянальнай культуры і самасвядомасці важнае месца належыць фальклору - асноўнаму багаццю нашых продкаў, дзякуючы якому захоўваецца пераемнасць традыцый, ажыццяўляецца сувязь пакаленняў.
На практыцы ў дашкольным выхаванні ўдзяляецца мала ўвагі нацыянальнаму фальклору, нягледзячы на тое, што беларускі народ мае багатую фальклорную спадчыну, створаную спецыяльна для дзяцей.
Вельмі добра падыходзіць музычны фальклор, які па сваей прыродзе пранізаны элементамі народнага тэатра, гульнямі, пантамімай.
Падбіраючы для працы з дзецьмі найбольш эфектыўныя формы, метады і сродкі, трэба ўлічваць, што працэс фарміравання нацыянальнай самасвядомасці доўгі і складаны, і пачынаць яго трэба перш за ўсе з азнаямлення з родным краем, непасрэдна ўключваючы сродкі вуснай народнай творчасці.
У Ι і ΙΙ малодшых групах , праводзячы назіранні за прыгажосцю роднай прыроды, неабходна чытаць вершы, забаўлянкі, загадкі неабходна адраджаць выкарыстанне твораў вуснай народнай творчасці (казак, забаўлянак, калыханак, песен, гульняў) у час рэжымных момантаў, у сям’і.
Пры планаванні работы з дзецьмі сярэдняй і старшай груп неабходна выкарыстоўваць розныя формы:
- пазнавальныя гутаркі ў вольнай форме,
- сумесная дзейнасць педагога з дзецьмі;
- самастойная дзіцячая дзейнасць;
- гульні, тэматычныя прагулкі і экскурсіі;
- назіранні ў прыродзе;
- святы і забавы.
Малыя фальклорныя жанры- мініяцюрныя паэтычныя творы, створаныя для дзяцей, якія маюць канкрэтны педагагічны кірунак. Яны ўпрыгожваюць мову педагога, робяць яе вобразнай і прыгожай, прыцягваюць увагу дзяцей. Забаўлянкі, пястушкі прыносяць радасць дзецям, выклікаюць у іх жаданне паўтараць словы за дарослымі, выконваць заданні выхавальніка, удзельнічаць у агульных гульнях.
Пястушкі выкарыстоўваюцца педагогамі ў розных рэжымных момантах: пад гукі гэтых вершаў і песень дзеці ахвотна мыюцца, прымаюць ежу, займаюцца. Жыццё дзіцяці становіцца цікавейшым, ярчэйшым, а ў яго самога лепш развіваюцца памяць, мысленне, увага, маўленне, а калі яно выконвае канкрэтныя рухі, то развіваюцца каардынацыя, узгодненасць, спрытнасць. У час расказвання пястушкі спярша выкарыстоўваецца нагляднасць, потым тлумачыцца сэнс новых слоў, улічваюцца вопыт і веды дзяцей.
Калыханкі- першыя для дзяцей ўзоры мастацкага слова. Навакольны свет у іх падаецца ў вобразах, даступных і зразумелых.
Ходзіць кот па сенажаці.
Кліча сон ён ля дзіцяці.
ой, сонечку-галубочку,
Прыспі маю Волечку.
У беларускім фальклоры шмат прыказак і прымавак. Дзеці з інтарэсам успрымаюць іх кароткі змест. Многія прыказкі і прымаўкі маюць павучальнае значэнне: яны ўсхваляюць працавітасць, гаспадарлівасць, умельства, вучаць любіць родны край, Радзіму, асуджаюць гультайства, зайздрасць – усё адмоўнае. Падбіраюцца яны па канкрэтнай тэме: пра Радзіму, працу, хлеб, навуку, поры года, з’явы прыроды, народныя прыкметы.
Павучальнасць прыказак і прымавак разумеецца дзецьмі паступова, і глыбіня іх разумеецца ў большай меры залежыць ад таго, насколькі часта выкарыстоўваюцца яны ў патрэбных момантах. Асабліва часта нашы выхаванцы прымяняюць іх у працоўнай дзейнасці, пры выкананні адказных даручэнняў.
Загадка – кароткае паэтычна-вобразнае апісанне прадмета або з’явы, якое даецца, як правіла, у форме пытання і адгадваецца па другарадных адзнаках, па прыкметах падабенства.
Лічыцца, што галоўная функцыя загадкі – развіваць ў чалавека мастацка-вобразнае мысленне, паэтычны погляд на рычаіснасць. У мінулым загадка служыла сродкам выпрабавання разумовых здольнасцей, іншасказальная, загадкавая форма з поспехам выкарыстоўвалася ў ваенных і пасольскіх справах. Загадкі, песні-загадкі надзвачай шырока ўжываліся ў вясельных абрадах, напрыклад, з мэтай “праверкі” разумовай сталасці жаніха.

Каштоўнасць традыцыйнай загадкі ў тым, што яна ў высокапаэтычнай форме адлюстроўвала гаспадарчую і творчую дзейнасць чалавека, яго жыццёвы вопыт, побыт, працу, жывёльнасць, расліннасць, будову сусвету і да нашых дзён мае вялікае эстэтычна-мастацкае значэнне для выхавання дзяцей.

Загадкі:

Без кораня, а расце. (Камень)

Без ног бяжыць, без воч глядзіць. (Вада)

Лата на лаце, ніткі не знаці. (Капуста)

Цераз мяжу брат брата не бачаць. (Вочы)
Яркую акрэсленую выхаваўчую накіраванасць маюць беларускія народныя песні. Праз іх тэксты, лексіку дзеці ўзбагачаюць уяўленні аб наваколлі, прыродных з’явах, знаёмяцца з прыладамі працы, беларускімі назвамі месяцаў, дзён тыдня, нацыянальнымі стравамі, значна пашыраецца актыўны слоўнік.
Праз песню знаёмім выхаванцаў з лепшымі рысамі характару беларусаў: шчырасцю, чуласцю, сціпласцю, уважлівасцю. Фальклорныя песня дапамагае развіццю эмацыянальнай сферы дзяцей, падрыхтоўвае да выканання пэўных сацыяльных роляў.
Заняткі па азнаямленню дзяцей з вуснай народнай творчасцю пройдуць цікава, калі да іх удзелу далучыць бабуль і дзядуль, артыстаў тэатру, супрацоўнікаў музеяў, народных майстроў.
Пры арганізацыі адукацыйнага працэсу у адпаведнасці з патрабаваннямі вучэбнай праграмы дашкольнай адукацыі варта памятаць, што першаасновай народнай педагогікі лічыцца культ працы, умелых рук і разумення свайго месца ў прыродзе, таму працоўная дзейнасць, спалучэнне яе з творамі вуснай народнай творчасці дазволіць зацікавіць дзяцей сумеснай працай.
На музычных занятках выхаванцы знаёмяцца з асаблівасцямі беларускай народнай музыкі, развучваюць беларускія танцы, спяваюць песні, знаёмяцца з народным тэатрам “Батлейка”.
Усвядомленаму імкненню дзяцей да авалодання культурнымі эталонамі, ўзаемадзеянню ў калектыве спрыяюць арганізацыя з дзецьмі ісцэніровак па казках, фантазіраванне, прыдумванне гісторый, выкананне творчага задання. Малыя формы фальклора актыўна ўключаюцца ў вядучы від дзейнасці – гульню, у дадзеным выпадку – гульню- драматызацыю. Гульні-драматызацыі даюць шырокі прастор для выяўлення ў дзяцей творчых здольнасцей, самастойнасці, ініцыятывы. Жывая інтанацыя маўлення, вобразныя і свабодныя рухі, міміка, жэсты надаюць гульням дзяцей натуральнасць і праўдзівасць. Гульня-драматызацыя аказвае актывізуючы ўплыў на развіццё выразнага беларускага маўлення, паколькі яна спалучае разам гульнёвую матывацыю і камунікатыўную накіраванасць. Дзеці старшай групы могуць драматызаваць творы як для сябе, так і для маленькіх гледачоў, для сваіх бацькоў. Да гульні-драматызацыі неабходна падрыхтаваць разам з дзецьмі атрыбуты, элементы касцюмаў. Выхавацель кіруе гульнёй, нагадвае і ўдакладняе змест казкі, сочыць за дакладнасцю вобразаў.
Вялікі выхаваўчы патэнцыял маюць народныя святы і абрады. Яны задавальняюць дапытлівасць дзяцей, іх эстэтычныя патрэбы, цягу рухаў, фарміруюць творчае мысленне, пабуджаюць да супрацоўніцтва, вучаць пазнаваць беларускую культуру. Поспех засваення мастацкіх твораў залежыць ад таго, наколькі яны зразумелыя дзецям і даюць магчымасць выконваць ролі адпаведных персанажаў, песень, суправаджаць спевы мімікай, рухамі. Калі для спеваў дзяцей малодшых груп найбольш даступным песенным матэрыялам з’яўляюцца калыханкі, забаўлянкі, невялікія песенькі, то асаблівае месца ў старшых дзяцей займаюць песні, карагоды, гульні, якуія дзеці вучаць для народных свят і абрадаў.
Паспяховасць заняткаў па фарміраванню нацыянальнай самавядомасці сродкамі вуснай народнай творчасці магчыма дасягнуць з дапамогай эфектыўных метадаў і прыёмаў работы:
-сюрпрызны момант, незвычайны пачатак;
-праблемны характар становішча;
-гульнёвыя прыёмы;
-віктарыны, выставы адгадак;
-выкарыстанне прыказак , прымавак, малых форм беларускага фальклору для арганізацыі дынамічнай хвілінкі;
-творчыя заданні :”намалюй, што ўявіў”, “прыдумай сам”, “упрыгож”;
- хатнія заданні “Пагуляй у дамашні тэатр”, “Спытай у бабулі”;
-мультымедыйныя прэзентацыі;
-тэматычныя віктарыны, вечарыны, кірмашы;
-сумесныя з бацькамі святы.
Усё гэта дае магчымасць вырашыць задачы развіцця беларускага маўлення, раскрыць творчыя магчымасці дзяцей, сфарміраваць цікавасць да народнай творчасці, у гульнёвай форме далучыць дзяцей да нацыянальнай культуры.
Выкарыстанне ў працы з дашкольнікамі твораў народнай творчасці ажыўляе адукацыйны працэс, аказвае асаблівы ўплыў на выхаванне патрыятычных пачуццяў, нацыянальнай самасвядомасці.
Выхоўваючы патрыёта, нацыянальна свядомага чалавека, фальклор адначасова задавальняе патрэбу дзіцячай душы ў гульні, жарце, асваенні свету.

Рэкамендацыi «Метадычныя прыёмы і формы работы па азнаямленню дашкольнікаў з творамі мастацкай літаратуры»

Задачы азнаямлення дзяцей з беларускай мастацкай літаратурай
У празаічных i паэтычных творах беларускай мастацкай літаратуры адкрываецца i тлумачыцца дзіцяці жыццё грамадства i прыроды, свет чалавечых пачуццяўi узаемаадносін, развіваюцца ўяўленні, узбагачаюцца эмоцыі, даюцца цудоўныя вобразы. Гэтыя вобразы па свайму ўздзеянню розныя: праз апавяданні дзеці пазнаюць лаканічнасць i дакладнасць слова; у творах малога фальклорнага жанру i вершах улоуліваюць музыкальнасць, напеўнасць, рытмічнасць; літаратурныя i народныя казкі раскрываюць перад імі яе трапнасць i выразнасць, багатства роднай мовы жывымі вобразнымі характарыстыкамі, параўнаннямі.
Перад педагогамі дашкольных устаноў вучэбная праграма дашкольнай адукацыi ставіць задачы:
па-першае, вызначаць тыя творы мастацкай літаратуры, якія дзецям патрэбна прачытаць, расказаць, вывучыць на памяць; выхоўваць у дзяцей любоў да мастацкага слова, павагу да кнігі;
па-другое, кожны мастацкі твор трэба давесц да дзяцей як твор мастацтва, раскрыць яго задуму, зацікавіць слухачоў эмацыянальнымі адносінамі літаратурных персанажаў, ixпачуццяміi учынкамі.
Уменне ўспрымаць літаратурны твор, усведамляць разам са зместам элементы мастацкай выразнасці само па сабе да дзіцяці не прыходзіць: яго трэба развіваць i выхоўваць з самага ранняга ўзросту. 3 гэтай нагоды выхавацелю, перад тым як знаёміць дзяцей з твopaмi, неабходна зразумець iўспрыняць ix, сумець прааналізаваць змест, вызначыць мастацкую форму, а таксама авалодаць, тэхнікай чытання i расказвання, ведаць біяграфічныя звесткі аб аўтары мастацкага твора.
Метады i прыёмы азнаямлення дзяцей з мастацкай літаратурай
Знаёмства з твopaмi мастацкай літаратуры (чытанне, расказванне, завучванне, пераказ, драматызацыя) ажыццяўляецца на занятках, а часцей за ўсё ў штодзённым жыцці.
Як вядома, слуханне i разумение — гэта першая ступень авалодвання мовай. Таму, калі дзеці слухаюць выхавальніка, яны вучацца разумець пачутае, успрымаць беларускую мову. Пажадана, каб педагог не толью чытаў тэксты, але i расказваўi, каб лагічна даносіў думку, каб мова яго была прыгожая iмастацкі выразная. Выхавацель перад чытаннем твора расказвае аб рэальных падзеях, фактах, якія знайшлі адлюстраванне ў гэтым мастацкім творы. Такім чынам, аутарскі тэкст набывае для дзяцей большую значнасць i важнасць. Потым выхавацель гутарыць аб прачытаным з мэтай высвятлення, што цікавага дзеці пазналіў гэтым творы.
Каб навучыць дзяцей слухаць мастацкі твор, дапамагчы iмзасвоіць яго змест iэмацыянальны настрой, выхавацель, акрамя выразнага чытання, выкарыстоўвае дадатковыя метадычныя прыёмы, якія развіваюць навыкіi уменні слухання, запамінання i разумення. Гэта могуць быць:
• паўторнае чытанне тэкста;
• паўторнае чытанне асобных яго частак;
• тлумачэнне значэнняў незразумелых слоў.
Чытанне мастацкага твора можа суправаджацца:
1) гулънёвъмідзеяннямі дзяцей;
2)прадметнай нагляднасцю (разгляд цацак, прадметаў, ілюстрацый у кнігах, падбор i разгляд карцін, якія па зместу супадаюць з мастацкім творам, напрыклад апісанне прыроды i г. д.).
3)чытаннем у спалучэнні з музыкай;
4)славеснай дапамогай (пастаноўка пасля чытання пошукавых пытанняў (чым спадабаўся герой?); параўнанне з падобным ціпроцілеглым выпадкам з жыцця дзяцей альбо з другога мастацкага твора; падказванне слоў-эпітэтаў, называнне абагульняючай істотнай рысы вобраза (рашучы, добры, мужны) пры адказах дзяцеи);
5) спалучэннем чытання з тэатральным паказам, інсцэніраваннем (драматызацыя урыўкаў твораў, імітацыя дзеянняў пры расказванні верша, апавядання, казкі).
Чым меншы ўзрост дзіцяці, тым больш яму патрэбны гульнёвыя дзеянні, прадметная нагляднасць, якія б суправаджалі чытанне. Старэйшыя ж дашкольнікі могуць засвойваць прачытанае пры дапамозе славеснай падтрымкі.
Дзецям абавязкова патрэбна некалькі разоў чытаць адзінi той жа твор. Яны любяць слухаць ужо знаёмыя апавяданні, казкі, вершы. Паўторнае эмацыянальнае перажыванне праслуханага мастацкага твора вядзе да лепшага засваення яго зместу, дае магчымасць дзецям глыбей асэнсаваць падзеі, учынкі герояў.
Замацаванню прачытанага садзейнічае гутарка аб праслуханых творах (казках, апавяданнях, вершах iг.д.). Гутаркі пас¬ля азнаямлення з творамі дапамагаюць вызначыць жанр, асноўны змест, сродкі мастацкай выразнасці.
Гутарка дапамагае вучыць дзяцей аналізаваць змест прачытанага твора. Для таго каб прааналізаваць літаратурны твор, неабходна перш за ўсё адыйсці ад дробязнага апытальнага аналізу, бо ён перашкаджае ўспрыманню вобраза iўсяго твора ўвогуле. Патрэбна выкарыстоўваць разнастайныя пытанні, якія б садзейнічалі аналітычнай i эмацыянальнай дзейнасці дзяцей:
> Якія пачуцці выклікаў у вас твор?
> Што вас больш за ўсё ў творы ўсхвалявала, абрадавала, засмуціла? Чаму?
> Што вы можаце сказаць пра героя? Ці падабаецца вам яго ўчынак? Чаму?
> Хацеў бы ты дапамагчы герою? Што б зpaбiў, як дапамог?
> Што б ты пaраіў герою?
> Што б ты зpaбiў, калі б апынуўся на яго месцы?
Такая пастаноўка пытанняў дае дзіцяці магчымасць выказаць свае пачуцціi думкі, гэта значыць падтрымаць ініцыятыву дзяцей, icцi ад дзяцей.
Пры знаёмстве з мастацкай літаратурай можна выкарыстоўваць iіншыя прыёмы, напрыклад:
♦ разглядванне ілюстрацый з мэтай накаплення у дашкольнікаў уяуленняў аб тым, як малюнкі мастакоў дапамагаюць зразумець твор;
♦ славесныя замалёукі. Дзеці расказваюць аб тым, як яны прадстаўляюць герояў твора, як яны выглядаюць, у чым апрануты, дзе знаходзяцца i г. д.
Потым можна прапанаваць дзецям зрабіць малюнкі да зместа мастацкага твора альбо асобнага эпізода, сабраць усе малюнкі да мастацкага твора i скласці "кніжку-малышку". Да кожнага эпізода дзеці прыдумваюць сказ, што у выніку з'яуляецца планам для дзіцячага пераказу твора. Дзеці майструюць вокладку, пераплёт, i атрымліваецца прадукт калектыўнай працы дзяцей — кніжка.
Акрамя прыёмаў, яюя садзейнічаюць слуханню, запамінанню i разуменню мастацкіх твораў, выхавацель можа выкарыстоўваць пры знаёмстве дзяцей з мастацкай літаратурай такія прыёмы, якія садзейнічаюць развіццю выразнага маўлення дзіцяці. Педагагічнае майстэрства выхавацеля павінна быць накіравана на тое, каб дзіця атрымала эстэтычную асалоду ў час слухання мастацкага твору, заўважыла яе маўленчую, яскравую, трапную, мілагучную мову. Каб замацаваць заўважаныя ў творы прыгожыя словы ў слоуніку дзяцей, можна выкарыстаць прыём падбору мастацкіх азначэнняў да той цііншай рэчы, з'явы, вобраза. Выхавацель павінен звярнуць увагу дзіцяціi на эпітэты, параўнанні, якія ёсць у творы.
Станоўча спрыяе развіццю вобразнага маўлення дзіцяці мастацкі пераказ твора, казкі.Taкi прыём, як расказванне ад імя аднаго з герояў казкіці апавядання, дапаможа дзіцяці перадаць яго асаблівасці.
Мастацкія творы беларускіх пісьменнікаўi паэтаў знаёмяць дзяцей з прыгожымі параўнаннямі, трапнымі выразамі прыказкамі, прымаўкамі, якія паэтызуюць мову дашкольнікаў, робяць больш вобразнай.
Вялікую ролю ў развіцці вобразнага маўлення дзяцей выконвае гульня-драматызацыя. Дзеціў час гульні-драматызацыі не толькі авалодваюць зместам мастацкага твора, але i вучацца перадаваць аўтарскі тэкст, выконваць ролі.
Разгортванне сюжэтна-ролевай гульні на падставе літаратурнага твора, выкарыстанне гульнёвых сітуацый - гэта таксама цікавыя прыёмы ў рабоце з дзецьмі.
Эфектыўнасць выкарыстаных разнастайных прыёмаў у ра¬боце з дашкольшкамі будзе залежыць у асноўным ад майстэрства выхавацеля i яго зацікаўленасці, ад мэты, якую ён паставіў перад сабой i дзецьмі.
Формы работы па азнаямленню дзяцей з мастацкай літаратурай
Важным момантам пры знаёмстве з мастацкімі творамі з'яўляецца расказ выхавацеля аб пісьменніках i паэтах. Ужо з чатырохгадовага ўзросту дзяцей неабходна знаёмщь з прозвішчаміаўтараў кніг. Творчыя біяграфіі паэтаўiпісьменнікаў дашкольнікізасвоіць не могуць, але ж асобныя эпізоды з ix жыцця, расказаныя дарослымі дзецям, у ix памяці ўсё ж такі надоўуга захоўваюцца. Пачынаючы з групы "Чамучкі" (пяты год жыцця дзяцей), праводзяцца кароткія, але змястоўныя гутаркі аб кнігах, пісьменніках, паэтах. Аднак спецыяльныя заняткі па азнаямленню дзя¬цей з жыццём i творчасцю пісьменнікаў i паэтаўiixкнігамiправодзяцца у групе "Фантазёры".
Выхавацель з дапамогай пытанняў высвятляе, як называюць тых людзей, якія пішуць апавяданні, вершы; якіх паэтаўiпісьменнікаў ведаюць дзеці, якія кнігі ім вядомы, хто ведае, аб чым у ix расказваецца. Можна разгледзець з дзецьмі кнігі. Можна прапанаваць успомніць твор па памяці.
Літаратурнаму развіццю дзяцей садзейнічаюць літаратурныя ранішнікі, вечарыны, прысвечаныя творчасціпісьменніка ці паэта, вечары казак, загадак, літаратурныя віктарыны па творах аднаго цінекалькіхх знаёмых пісьменнікаў. У такіх мерапрыемствах пажаданы i актыўны ўдзел бацькоў. Гэтыя формы работы з дзецьмі накіраваны на фарміраванне станоўчых эмацыянальных адносін да мастацкіх твораўi беражлівых адносін да кнігi.
Для мэтанакіраванай працы па азнаямленню дашкольнікаў з беларускай мастацкай літаратурай патрэбна стварыць неабходныя ўмовы, якія б спрыялі выхаванню ў дзяцей цікавасці да малых фальклорных форм, мастацкіх твораў бсларускіх пісьменнікаў i паэтаў. У кожнай узроставай групе выха¬вацель абсталюе інфармацыйныя цэнтры — кутокі кніг. Бібліятэчкі кніжных куточкаў у групавых пакоях час ад часу аднаўляюцца партрэтаміпісьменнікаўiixкнігамі.
Акрамя працы выхавацеля, вялікая роля ў азнаямленні дзя¬цей з творамі беларускіх пісьменнікаў i паэтаў належыць бацькам выхаванцаў дзщячага сада, бо асновай усёй педагогікі з'яўляецца цесная сувязь бацькоў i дзяцей. Ад таго, якія адносіны будуць у бацькоўда роднай мовы, беларускай культуры, будуць залежаць адносіны дзяцей да спадчыны.

Кансультацыя «Роля беларускай песнi ў фармiраваннi беларускага маўлення дашкольнiкаў»

Маўленне - унікальны і ўніверсальны сродак многіх відаў дзейнасці. Развіццё розных формау дзейнасцi вядзе да развiцця галоунага сродку - маулення. У дзяцей мы выхоўваем пачуццё беларускай мовы, ствараючы дзеля гэтага адпаведныя маўленчыя ўмовы, у якіх дзіця пад кіраўніцтвам выхавальнікау далучаецца да паэзiі, музыкi ,адначасова вучыцца вырашаць. пры дапамозе роднай мовы. розныя маўленчыя задачы: камунікатыуныя, пазнавальныя і г.д.
Галоўным пабуджальным матывам праяўлення маўленчай актыўнасці з'яўляецца сумесная дзейнасць з дарослым. Важнае значэнне мае актыўна-дзейснае ўспрыманне дзецьмі нагляднасці (цацак, малюнкаў). Наглядныя дзеянні выклікаюць у дзяцей жаданне абазначыць іх словамі і гаварыць пра іх. Адмысловая ўвага надаецца зместу беларускага маўлення, у выхаваўчых і дыдактычных мэтах выкарыстоўваем паэтычныя словы. Калыханкі, забаўлянкі, прымаўкі, песні, казкі – вось тыя дасканалыя мастацкія формы фальклору, з дапамогай якіх мы знаёмім дзяцей з багаццем і разнастайнасцю навакольнага свету.
Перш за ўсё, мы праслухоўваем і абыгрываем з дзецьмі беларускія народныя калыханкі, песенькі, забаўлянкі, кароткія вершыкі, да якіх далучаюцца адпаведныя зместу дзеянні і рухі, паўтарэнні гукаперайманняў, асноўных слоў, выразаў. Вялікае значэнне пры гэтым маюць тыя забаўлянкі, якія суправаджаюцца разнастайнымi рухамi пальчыкаў рук, напрыклад "Сарока-варона кашу варыла". Важнасць іх палягае ў амаль параллельным развіцці дыферанцаваных рухаў пальцаў рук і маўлення, што стымулюе і актывізуе маўленне маленькага дзіцяці. Вабяць малых такія дзеянні як закалыхванне лялек, плясканне ў далоні, прытупванне, падскокі і т. п. Расказванне не вялікіх па аб'ёму казак суправаджаем інсцэніроўкамі, што робіць большлёгкім для дзяцей іх успрыманне і разуменне, заахвочвае да паўтарэння слоў, выразаў, песенек. Напрыклад, у час разыгрывання народнай забаўлянкі "Кую, кую ножку" з дзецьмі двух-трох год малыя імітуюць падбіванне лялечнага чаравічка малаточкам. Маўленчая сітуацыя дазваляе дзіцяці зразумець зварот выхавальніка.
Дзецям вельмі падабаецца, калі ў вершыку называецца канкрэтнае імя. Напрыклад, калі мы прыносім цацачна коціка, паказваем яго дзецям, дапамагаем ім успомніць, як коцік вуркоча "мур-мур", а затым чытае калыханку: Прагаворвання асобных слоў і радкоў верша. Такія заняткі, а значыць і калыханка, пакідаюць след у душы і памяці дзіцяці.
Маленькія дзецi удзельнічаюць у простых карагодных гульнях" (напрыклад, "Адгадай, чый галасок?", "Хто схаваўся?" і інш.) гэтыя гульні садзейнічаюць наладжванню дзіцячых узаемаадносін, выклікаюць у дзяцей жаданне ўступіць у зносіны, значыць і размаўляць адно з адным. Дзецям падабаюцца такія гульні, а гэта добрая падстава для выхавання цікавасці да беларускай мовы, першапачатковага развіцця беларускага маўлення. Захапіўшыся гульнёй, дзеці не заўсёды заўважаюць, што яна вядзецца на беларускай мове, і між волі засвойваюць асобныя словы, выразы, песенькі.
Для паступовага ўвядзення беларускай мовы ў розныя віды дзейнасці дашкалят мы выкарыстоўваем лялек-беларусаў: дзяўчынку Паўлінку і хлопчыка Янку. Яны паасобку альбо разам прыходзяць да дзяцей, цікавяцца іх заняткамі, гульнямі, размаўляючы толькі па-беларуску: задаюць пытанні, называюць асобныя прадметы, што знаходзяцца ў дзяцей, выконваюць розныя дзеянні з імі, расказваюць нескладаныя гісторыі. Такім шляхам наладжваюцца сітуацыйна-дзелавыя зносіны на беларускай мове.
У дашкольным выхаваннi удзяляецца мала увагi нацыянальнаму фальклору, нягледзячы на тое, што беларускi народ мае багатую фальклорную спадчыну. Вельмi добра падыходзiць музычны фальклор, якi па сваей прыродзе пранiзаны элеvентамi народнага тэатра, гульнямi, пантамiмай. У 1 и 2 малодшы групах неабходна чытаць вершы, забаулянкi, загадкi, казкi. Расказванне непяликiх па абему казак трэба суправаджаць iнсцэнiроукамi, што аблягчае дашкалятам iх успрыманне и разуменне, заахвоцицьда паутарэння слау, выразау, песенек.
Пястушкi выкарыстовываюцца у розных рэжымных момантах: Пад гуки гэтых вершау спецыяльна для дзяцей.дзецi ахвотна мыюцца, прымаюць ежу, займаюцца. Жыцце дзiцяцi становiцца цiкавейшым, ярчэйшым. У час расказвання пястушкi спярша выкарыстоуваецца нагляднасць, потым тлумачыцца сэнс новых слоу, улiчваюцца вопыт и веды дзяцей.
Калыханкi- першыя для дзяцей узоры мастацкага слова. Навакольны свет у іх падаецца ў вобразах, даступных і зразумелых. Найчасцей героем калыханак бывае кот. Без ката не абыходзiлася нiводная хата, дзе- нiдзе ката сапрауды клалi улюльку, каб пасля дзiцяцi добра спалося. Яго клiчуць даламагчы закалыхаць малога, бо кот вельмi ласкавы. Таму часта на Беларусi бабулiгаварылi «Я буду яму спяваць ката», а гэта адзначала « калыхаць дзiця песняй
На каточка варкота,
На дзiцятка дрымота.
Прыдзi , каток, начаваць,
Дзiцятка калыхаць.
На дзiцятка дрымота,
Заснi, заснi, цiха спi.
Каток ,не бурчы,
Маіх дзеткаў
Не будзі, !
Яркую акрэсленую выхаваўчую накіраванасць маюць беларускія народныя песні. Праз іх тэксты, лексіку дзеці ўзбагачаюць уяўленн аб наваколлі, прыродных з’явах, знаёмяцца з прыладамі працы, беларускiмi наазвамi месяцау, дзен тыдня шнацыянальнымиi стрпвамi, значна пашыраецца актыуны слоунiк. Праз песню знаемiм выхаванцау з лепшымi рысамиiхарактару беларуса: шчырасцю, чуласцю сцiпласцю. Фальклорная песня дапамагае эмацыанальнай сферы дзяцей, падрыхтоувае да выканання пэуных сацыяльных роляу/
Каляндарна- абрадавая паэзія
Зімовыя песні
Да ішлі, ехалі калядкі
Да ішлі, ехалі калядкі
Да ішлі, ехалі санёчках
У кужэльных сарочках. А санёчкі паламаліся, А сарочкі памараліся
Калядкі…
Прыехала каляда на белым кані…
Яе конічак– ясен месячык,
Яе дужачка–– ясна зорачка.
Яе вазочак з тоўстага лядку.
Яе кажушок з белага сняжку.
Веснавыя песнi.
Прыдзі, прыдзі, вясна…
Прыдзі, прыдзі, красна
К нам у таночак
Прынясі нам збожжа
Прынясі нам красак, Каб нам звіць вяночак.
Едзіць вясна, едзіць
На залатым кані
У зялёным саяні,
На сасе седзячы,
Сыру зямлю аручы,
Правай рукой сеючы
А смыком скародзячы
Вязець, вязець вясна,
Вязець, вязець красна
Ясныя дзянёчкі,
Частыя дажджочкі,
Зялёныя травы,
Красныя цвяточкі
Нам на вяночкі.
Ой, вясна мая вясёлая
Развесяліла ўсе горачкі,
Усе горачкі, усе горачкі даліначкi
Летнія песні:
У полі жыта палавее. У полі жыта палавее, У багатага душа млее, Што ў засеку жыта тлее. А ў беднага радуецца, А ў беднага радуецца, Што новы хлеб гатуецца, Што з багатым зраўнуецца.
Выйшла маці жыта жаці… Выйшла маці жыта жаці, Стала сярпы перакладаці. Няма сярпа залатога – Жанца маладога. Вышла свякроў жыта жаці, Стала сярпы раскладаці. Прыбыў сярпок залаценькі – Жанец маладзенькі.
Восеньскія песні:
Ой, восень мая Ой, восень мая, Восень сцюдзёная, Чаго ты рана захаладала. Я й не раненька, Я й не позненька, - Калі мая пара прышла: Лісточак апаў, зямельку ўслаў, Вось мая і пара прышла. Рэчкі сталі, пазамярзалі, Во мая й другая пара. Ай, восень, восень, макрота… Ай, восень, восень, макрота * , Дзецюкам жаніцца ахота, Дзевачкам ісці няволя, Заняволіла субота Усё й татулькава работа.
Прыпеўкі. Прыпеўка – невялікая лірычная песенька, якая складаецца з чатырох радкоў і выконваецца на які-небудзь сталы матыў. Вядомы і іншыя назвы гэтага жанру: вытанкі, скакушкі, брандушкі, выдрыганцы і інш. Тэрмін “прыпеўка” запазычаны з рускай навуковай тырміналогіі і ў першыню ў навуковую беларускую літаратуру ўведзены В. Астаповічам. Вытокі жанру ў танцавальных прыпеўках, а таксама ў прыпеўках вясельных і дударскіх. У прыпеўках адлюстраваны многія бакі жыцця сялянства. Аднак асноўная тэма гэтага жанру – любоў. У прыпеўках прыкметнае месца займае грамадска-палітычная тэма. Сярод фальклорных жанраў, якія адлюстроўваюць сучаснасць, адно з першых месц належыць прыпеўцы. Першыя публікацыі беларускіх прыпевак адносяцца да 40-х гг. XIX ст.
Прыпеўкі:
А скрыпачка, далі бог, Не жалей жа маіх ног! Мае ножкі не баляць, Яны хочуць пагуляць. Эх, колькі ж нас – Адна жменечка! Пагуляем жа Харашэнечка.
Танцавала рыба з ракам, А пятрушка з пастарнакам, А цыбуля з часнаком. Красна дзеўка з дзецюком. Рада, рада была баба, Што дзед утапіўся. Ліха ж яму нагадзіла – За куст ухапіўся.
Пазаабрадавыя песні Пазаабрадавыя песні, як відаць з самой назвы, - гэта песні, якія выконваюцца незалежна ад абрада ці календара, у любы час і ў розных канкрэтных жыццёвых абставінах. У народзе пра гэтыя песні гавораць, што яны спяваюцца “абы калі”, “калі давядзецца”, “калі надумаешся”, “хоць дзе”, “дзе можна” і інш. Спяваюць іх у час адпачынку і на рабоце, дома і ў полі, “на міру” і сам-насам. Песні гэтыя не звязаны ні з гульнямі, ні з дзеяннямі.
Мелодыя ў пазаабрадавай песні замацавана непасрэдна за адным тэкстам (рэдка адзін тэкст выконваецца на некалькі мелодый), тады як у каляндарна-абрадавай паэзіі на адзін і той жа напеў (асабліва ў вясельнай песнятворчасці) спяваецца многа тэкстаў.
Пазаабрадавыя песні ў адрозненне ад каляндарна-абрадавых характарызуюцца большай актыўнасцю, што дало ім магчымасць шырока адлюстроўваць самыя розныя бакі побыту народа. Пазаабрадавыя песні часта называюць проста лірычнымі, бо лірычны пачатак (а ён уласцівы таксама каляндарна-земляробчым і сямейна-абрадавым песням) з’яўляеццы дамінуючым. Гэта песні пра асабістыя пачуцці і перажыванні чалавека, пра яго адносіны даакаляючайрэчаіснасці. Сіла ўздзеяння пазаабрадавай лірычнай песні ў тым, што яна перадае пачуцці і перажыванні, сугучныя, блізкія, зразумелыя многім людзям, вылучаецца глыбінёй, багаццем і разнастайнасцю чалавечых эмоцый. Тут радасць і гора, любоў і нянавісць, весялосць і смутак чалавека. У гэтых песнях выяўляюцца лепшыя рысы нацыянальнага характару беларусаў: смеласць, адвага, праўдзівасць, працавітасць, гасціннасць, гуманізм, чуласць, сціпласць, імкненне да свабоды і нянавісць да прыгнятальнікаў. У іх знайшла адлюстраванне народная мараль, светапогляд працоўных. Пазаабрадавая песенная лірыка дае шырокую карціну жыцця народа, яго сямейна-бытавых і сацыяльна-грамадскіх адносін, таму не выпадкова яе называюць энцыклапедыяй жыцця народа. У народнай пазаабрадавай песеннай творчасці асобную групу складаюць балады – ліра-эпічныя творы. Тэрмін “балада” ў народзе невядомы. Спевакі іх называюць доўгімі або жалоснымі песнямі. У навуковы ў жытак гэты тэрмін быў уведзены ў XIX ст. Збіральнікі і даследчыкі беларускай вуснапаэтычнай творчасці называлі балады думамі або думкамі.
Балады – творы драматычнага зместу, напоўненыя высокім эмацыянальным пачуццём. Тэма іх – сямейнае або асабістае жыццё чалавека, незвычайныя, трагічныя здарэнні. Як і многія іншыя фальклорныя жанры, балада ўзыходзіць да глыбокай старажытнасці і прайшла складаны эвалюцыйны шлях станаўлення.
На музычных занятках выхаванцы знаёмяцца з асаблівасцямі беларускай народнай музыкі, развучваюць беларускія танцы, спяваюць песні. Усё гэта дае магчымасць вырашыць задачы развіцця беларускага маўлення, раскрыць творчыя магчымасцi дзяцей, сфармiраваць цiкавасць да народнай творчасцi, у гульнявой форме далучыць дзяцей да нацыянальнай культуры.
Выкарыстанне ў працы з дашкольнікамі твораў народнай творчасці ажыўляе адукацыйны працэс, аказвае асаблівы ўплыў на выхаванне патрыятычных пачуццяў, нацыянальнайсамасвядомасці.
Выхоўваючы патрыёта, нацыянальна свядомага чалавека, фальклор адначасова задавальняе патрэбу дзіцячай душы ў гульні, жарце, асваенні свету.

Кансультацыя “Дыдактычныя гульні па развіццю маўлення”

Дыдактычная гульня ўяўляе сабою шматпланавую, складаную педагагічную зяву: яна выступае як гульнявы метад навучання дзяцей дашкольнага ўзросту і формай навучання, і самастойнай гульнявой дзейнасцю, і сродкам усебаковага выхавання асобы дзіцяці. Менавіта ў дыдактычнай гульні дзіця атрымлівае магчымасць удасканальваць, узбагачаць, замацоўваць і актывізаваць сваю лексіку.
Даследванні паказваюць, што да трох гадоў у асноўным адбываецца засваенне суфіксаў з памяншальным, ласкальным, прыніжальным і павелічальным значэннямі. Авалодванне ўсімі астатнімі суфіксамі адбываецца пасля трох год і расцягваецца на ўвесь дашкольны ўзрост. Так прасля трох год засвайваюцца суфіксы для азначэння асобаў жаночага полу (-ыха-, -к-), дзейснай асобы (-нік-, -ік-, -ун-, -ач-), для абазначэння патомства жывёлаў (-ян-, -ят-), афіксы для азначэння зборнасці (-н-). Важна, што не толькі ў дашкольным узросце адбываецца авалодванне словаўтварэннем праз засваенне новымі суфіксамі, але і надзвычайная лёгкасць ў авалодванні і выкарыстанні словаўтваральных мадэляў.
Асновай, на якой будуецца засваенне мовы, зяўляецца скіраванасць на гукавую форму слова. А.Н. Гвоздеў адзначае зяўленне на пятым годзе жыцця дзіцяці першых спробаў асэнсаваць значэнне слова і даць яго этымалагічнае тлумачэнне. Ён указвае на тое, што гэтыя спробы вядуць да супастаўлення словаў з падобным гучаннем. Што нярэдка вядзе да памылковага збліжэння. Напрыклад, слова горад збліжаюць са словам горы. Гэта значыць, што сэнсавае тлумачэнне ідзе праз гукавое супастаўленне. Дастатковая асэнсаванасць маўлення зяўляецца толькі ў працэсе спецыялізаванага навучання.
Што датычыць развіцця гукавога боку маўлення да канца дашкольнага ўзросту:
Дзеці павінны выразна вымаўляць складаныя артыкуляцыйна гукі: шыпячыя, свісцячыя, санорныя. Адрозніваючы іх у маўленні, яны замацоўваюць іх у вымаўленні.
Выразнае маўленне становіцца нормаю для пяцігадовага дашкольніка ў паўсядзёным жыцці, а не толькі падчас спецыяльных заняткаў.
У дзяцей удасканальваецца слыхаваое ўспрыманне і развіваецца фанематычны слых. Дашкольнікі могуць адрозніваць асобныя групы гукаў, вылучаць з групы словаў, фразаў слова, у якіх ёсць прапанаваныя гукі.
Дзеці свабодна выкарыстоўваюць у сваім маўленні сродкі інтанацыйнай выразнасці: могуць чытаць верыш самотна, весела, урачыста. Апрача таго, дзеці з лёгкасцю дэманструюць апавядальную, пытальную і колічную інтанацыі.
Старэйшыя дашкольнікі здольныя рэгуляваць гучнасць голасу ў самых розных жыццёвых сітуацыях: гучна адказваць на пытанні, ціха размаўляць ў грамадскіх месцах, сяброўскіх гутарках і г.д. Яны здольныя эфектыўна карыстацца тэмпам маўлення: гаварыць павольна, хутка ў залежнасці ад канкрэтных абставінаў.
У дзяцей пяці год добра развітае маўленчае дыханне: яны могуць працягла вымаўляць не толькі галосныя гукі, але і некаторыя зычныя (свісцячыя, шыпячыя, санорныя).
Дзеці пяці год могуць параўноўваць маўленне аднагодкаў і сваё з маўленнем дарослых, знаходзіць неадпаведнасці: няправільнае вымаўленне гукаў, словаў, недакладнае выкарытсанне націску ў словах.
Дыдактычныя гульні:
«Назаві адным словам»

Мэты: замацоўваць у мове дзяцей словы, што абазначаюць агульныя паняцці; актывізіраваць слоўнікавы за¬пас; развіваць лагічнае мысленне, кемлівасць.
Змест. Перад дзіцём выкладваюцца карткі з выявамі прадметаў. Дзіцё разглядвае іх, называе намаляваныя прадметы. Затым дзіцё павіна назваць гэтыя прадметы адным словам.
▪ воўк, ліса, заяц... — дзікія жывёлы;
▪ сабака, кот, каза... — свойскія жывёлы;
▪ верабей, сарока, галка... — птушкі;
▪ курыца, певень, гусь... — свойскія птушкі;
▪ дуб, клён, бяроза... — дрэвы і г. д.
«Хто жыве ў казцы?»
Мэты: развіваць ўвагу, памяць, звязную мову, хуткасць мыслення; актывізацыя слоўніка.
Змест. Для гэтай гульні спатрэбяцца карткі з відарысамі розных прадметаў, у тым ліку і персанажаў казкі. Дзіцё разгледае карткі, а затым называе персанажаў той казкі, якую слухаў, і расказаць невялічкі ўрывак з гэтай казкі пра таго героя, якога назвалі.
«Прыдумай слоўца або адкажы: «Які?»

Мэты: абагачаць слоўнікавы запас прыметнікамі; развіваць кемлівасць, мысленне, мову.
Змест. Дзіцё да назвы прадмета падабірае словы, якія дапамогуць адказаць на пытанне: «Які гэга прадмет?».
Напрыклад:
- Лісіца якая? (Хітрая, рыжая...).
- Мядзведзь які? (Касалапы, вялікі...).
- Заяц які? (Касавокі, даўгавухі...) I г. д.
«Закончы сказ»

Мэты: актывізіраваць словы, якія абазначаюць бытавую тэхніку; развіваць звязную мову; практыкаваць ва ўстанаўленні прычынна-следчых і прасторава-часовых адносін.
Змест. Закончыць сказ (знайшоўшы малюнак).
Я чышчу дыван... (пыласосам).
Я мыю бялізну ў ... (пральнай машыне).
Я слухаю навіны па... (тэлевізару).
Я гляджу кіно па ... (кінатэатры). Я шукаю інфармацыю ў... (газеце).
Я збіваю крэм з дапамогай... (міксера).
Я захоўваю прадукты харчавання ў... (халадзільніку).
Я размаўляю з сябрам па... (тэлефоне).
Я шыю сукенку на... (швейнай машыне).
Я фатаграфірую з дапамогай... (фотаапарата)
«Магазін цацак»
Мэта: актыўна распазнавацъ но¬вый словы.
Змест. Апісваецца цацка. Задача дзяцей — хутчэй распазнаць яе і знайсці на «прылаўку магазіна».
Кансультацыя «Цi гатова ваша дзіця да школы?»
Гатоўнасць да навучання ў школе разглядаецца на сучасным этапе развіцця псіхалогіі як комплексная характарыстыка дзіцяці, якая дазваляе раскрыць ўзроўні развіцця псіхалагічных якасцеў, якія з'яўляюцца найбольш важнымі перадумовамі для нармальнага ўключэння дзіцяці ў новае сацыяльнае асяроддзе і для фарміра¬вання навыкаў навучальнай дзейнасці.
Фізіялагічная гатоўнасць дзіцяці да школы.
Гэты аспект азначае, што дзіця павінна быць гатова да навучання ў школе фізічна: стан яго здароўя павінен дазваляць паспяхова засвойваць адукацыйную пра¬граму. Фізіялагічная гатоўнасць мае на ўвазе развіццё дробнай маторыкі (пальчыкаў), каардынацыі рухаў. Дзіця павінна ведаць, у якой руцэ і як трэба трымаць ручку. А так¬сама дзіця пры паступленні ў першы клас павінна ведаць, выконваць і разумець важ¬насць выканання асноўных гігіенічных нормаў: правільная поза за сталом, постаць і т. п.
Псіхалагічная гатоўнасць дзіцяці да школы.
Псіхалагічны аспект складаецца з трох кампанентаў:
1) інтэлектуальная гатоўнасць;
2) асобасная і сацыяльная гатоўнасць;
3) эмацыянальна-валявая гатоўнасць.
1. Інтэлектуальная гатоўнасць да школы азначае:
- да першага класа ў дзіцяці павінен быць запас пэўных ведаў (гаворка пра іх пойдзе ніжэй);
- дзіця павінна арыентавацца ў прасторы, гэта значыць, ведаць, як прайсці ў школу і назад, да крамы і гэтак далей;
- дзіця павінна імкнуцца да атрымання новых ведаў, гэта значыць, яно павінна быць дапытлівым;
-дзіця павінна ў адпаведнасці ўзросту мець пэўны ўзровень развіцця памяці, маўлення, мыслення.
2. Асобасная і сацыяльная гатоўнасць мае на ўвазе наступнае:
- дзіця павінна быць камунікабельным, гэта значыць, умець мець зносіны з аднагодкамі і дарослымі;
- у зносінах не павінна выяўляцца агрэсія, а пры спрэчцы з іншым дзіцем павінна ўмець ацэньваць сітуацыю і шукаць выйсце з праблемнай сітуацыі;
- дзіця павінна разумець і прызнаваць аўтарытэт дарослых;
- талерантнасць – цярплівасць: цярплівыя, памяркоўныя, паважлівыя адносіны да перакананняў, поглядаў, меркаванняў іншых людзей;
- эмпатыя – здольнасць паставіць сябе на месца іншага чалавека, зразумець яго, умець спачуваць, суперажываць;
- маральнае развіццё: дзіця павінна разумець, што добра, а што - дрэнна;
- дзіця павінна прымаць пастаўленую педагогам задачу, уважліва выслухваючы, удакладняючы незразумелыя моманты, а пасля выканання задання дзіця павінна адэк¬ватна ацэньваць сваю працу, прызнаваць і выпраўляць свае памылкі, калі такія маюцца.
3. Эмацыянальна-валявая гатоўнасць дзіцяці да школы мае на ўвазе:
- матывацыя: разуменне дзіцем, дзеля чаго яно ідзе ў школу, важнасць наву¬чання;
- наяўнасць цікаўнасці да навучэння і атрымання новых ведаў;
- здольнасць дзіцяці выконваць заданне, якое яму не зусім па душы, але гэтага патрабуе навучальная праграма;
- уседлівасць - здольнасць на працягу вызначанага часу ўважліва слухаць дарослага і выконваць заданні, не адцягваючы ўвагу на пабочныя справы і прадметы.
Пазнавальная гатоўнасць дзіцяці да школы.
Дадзены аспект азначае, што будучы першакласнік павінен валодаць вызнача¬ным комплексам ведаў і ўменняў, якія спатрэбяцца для паспяховага навучання ў школе.
Такім чынам, што павінна ведаць і ўмець дзіця ў шэсць-сем год?
1) Увага.
- Займацца якой-небудзь справай, не адцягваючы ўвагу, на працягу дваццаці-трыццаці хвілін.
- Знаходзіць падабенствы і адрозненні паміж прадметамі, малюнкамі.
- Умець выконваць працу па ўзоры, напрыклад, дакладна перадаваць на сваім лісце паперы ўзор, капіраваць рухі чалавека і гэтак далей.
- Лёгка гуляць у гульні на ўважлівасць, дзе патрабуецца хуткасць рэакцыі. Напрыклад, называйце жывую істоту, але перад гульнёй абмяркуйеце правілы: калі дзіця пачуе назву хатняй жывёлы, то яно павінна пляснуць у ладкі, калі дзікай - пас¬тукаць нагамі, калі птушкі - памахаць рукамі.
2) Матэматыка.
- Лічбы ад 0 да 10.
- Прамы лік ад 1 да 10 і зваротны лік ад 10 да 1.
- Арыфметычныя знакі: "+ ", "-", "=".
- Дзяленне круга, квадрата напалам, на чатыры часткі.
- Арыентаванне ў прасторы і на лісце паперы: справа, злева, уверсе, унізе, над, пад, за і т. п.
3) Памяць.
- Запамінанне 10-12 малюнкаў.
- Пераказ па памяці вершыкаў, скарагаворак, прыказак, прымавак, казак і да т.п.
- Пераказванне тэксту з 4-5 сказаў.
4) Мысленне.
- Заканчваць сказ, напрыклад, "Рака шырокая, а ручай…", "Суп гарачы, а кампот…" і т. п.
- Знаходзіць лішняе слова ў групе слоў, напрыклад, "стол, стул, ложак, боты, крэсла", "ліса, мядзведзь, воўк, сабака, заяц" і т. д.
- Вызначаць паслядоўнасць падзей: што - спачатку, а што - пасля.
- Знаходзіць неадпаведнасці ў малюнках, вершах-небыліцах.
- Складаць пазлы без дапамогі дарослага.
- Скласці з паперы разам з дарослым, просты прадмет: лодачку, караблік.
5) Дробная маторыка.
- Правільна трымаць у руцэ ручку, аловак, пэндзаль і рэгуляваць сілу іх націску пры пісьме і пры маляванні.
- Размалёўваць прадметы і штрыхаваць іх, не выходзячы за контур.
- Выразаць нажніцамі па лініі, намаляванай на паперы.
- Выконваць аплікацыі.
6) Маўленне.
- Складаць сказы з некалькіх слоў, напрыклад: котка, двор, ісці, сонечны зай¬чык, гуляць.
- Разумець і тлумачыць сэнс прыказак.
- Складаць складнае апавяданне па малюнку і серыі малюнкаў.
- Выразна расказваць вершы з правільнай інтанацыяй.
- Адрозніваць у словах літары і гукі.
7) Навакольны свет.
- Ведаць асноўныя колеры; хатніх і дзікіх жывёл, птушак, дрэвы, грыбы, кветкі, гародніну, садавіну і гэтак далей.
- Ведаць поры года, з'явы прыроды; пералётных птушак і птушак, якія зімуюць; месяцы, дні тыдня; свае прозвішча, імя і імя па бацьку; імёны сваіх бацькоў і месца іх працы, свой горад, адрас.